Zamek w Nowym Wiśniczu położony na wzgórzu górującym nad miastem i należy do najbardziej spektakularnych zamków w Małopolsce. Wzniesiony przez Jana Kmitę w XIV wieku, należał do najwybitniejszych rodów szlacheckich w Polsce. Dziś przyciąga turystów i jest jedną z większych atrakcji regionu. W zamku mieści się muzeum.
Historia
Zamek w Nowym Wiśniczu został wzniesiony przez Jana Kmitę w drugiej połowie XIV wieku. Był to niewielki zameczek, z prostokątną wieżą, otoczony wałem ziemnym i palisadą. Po raz pierwszy źródłach pisanych wspomniano o zamku w 1397 roku , kiedy właścicielem był Piotr I Kmita. Następni właściciele Wiśnicza z rodu Kmitów sukcesywnie rozbudowywali warownię, dobudowując kolejne wieże, komnaty, bramy i umocnienia wokół zamku. W dużym stopniu to zasługa Piotra III Kmity, wojewody krakowskiego, który scalił wszystkie zabudowania zamkowe w jeden budynek z 3 wieżami. Zmodernizował fortyfikacje: ziemne wały wzmocniono kamieniem zbudowano 2 bramy wjazdowe.
Rozkwit zamku przypada na panowanie Piotra V Kmity, wojewody krakowskiego i marszałka wielkiego koronnego oraz hrabiego. Za jego czasów rozbudowano zamek i otoczono nowożytnymi fortyfikacjami. Skrzydła mieszkalne zamku podwyższono o kondygnację, a całość nakryto wielospadowym dachem. Dobudowano budynek gospodarczy, tzw. Kmitówkę. Zachodnią budowlę bramną przekształcono w basteję, a do południowo-zachodniego narożnika zamku dobudowano okazałą basztę „Bony„. Marszałek wzniósł przed północną bramą bastion umacniający dojazd do zamku. Zamek od północy otaczały włoskie ogrody, a wnętrza ozdobiono renesansowymi meblami, obrazami i malowidłami. W rezydencji gościli król Zygmunt Stary i królowa Bona (1525 r.) oraz Zygmunt August.
Po śmierci Piotra V Kmity w 1553 roku zamek w Nowym Wiśniczu przeszedł na własność Barzów, w 1566 roku Stadnickich, a w 1593 roku Sebastiana Lubomirskiego. Zamek przebudowano w stylu barokowym. W czasie potopu szwedzkiego wojska szwedzkie ograbiły i zniszczyły zamek, który poddano bez walki. Później zamek wrócił do Lubomirskich, jednak nie został w pełni odrestaurowany. W XVIII wieku zamek przeszedł na własność Sanguszków, a potem Potockich i Zamoyskich. W czasie rozbiorów zamek zaczął podupadać, a w 1831 roku uległ pożarowi i został opuszczony.
W 1901 roku zamek został przejęty przez Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich i poddany renowacji, którą przerwał wybuch II Wojny Światowej. Po wojnie zamek przejęło państwo. Obecnie stan prawny obiektu jest nieuregulowany i administruje nim Muzeum Ziemi Wiśnickiej.
Architektura
Wczesnobarokowy korpus zamku z elementami renesansowymi zbudowano na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem. Zwieńczono go czterema basztami w narożnikach. Od północno-wschodniej strony dobudowano kaplicę z kryptą grobową Lubomirskich, a od południowo-wschodniej wolno stojącą Kmitówkę. Na 2. piętrze, przy Sali Rycerskiej mieści się galeria widokowa. Budowla otoczona jest fortyfikacjami bastionowymi z bramą wjazdową z początków XVII wieku.
Ekspozycja
We wnętrzu zamku wystawione są fotografie obrazujące wygląd zamku sprzed lat. W salach znajdują się XIX- i XX-wieczne meble i makiety różnych zamków. Do zwiedzania udostępniona jest ogromna sala balowa, sala plafonowa z pozłacanym sufitem, sala akustyczna wykorzystywana kiedyś jako miejsce spowiedzi, kaplica zamkowa oraz krypta z ekspozycją 6 sarkofagów.
Ciekawostki
– Legenda o „lotnikach” to najbardziej znana legenda związana z powstaniem zamku. Opowiada o zatrudnionych przy budowie fortecy jeńcach tureckich albo tatarskich, którzy zostali wzięci do niewoli podczas bitwy pod Chocimiem. Mieli oni próbować ucieczki przy pomocy skonstruowanych przez siebie skrzydeł, startując z góry zamkowej. Owi „lotnicy” nie zalecieli jednak daleko, a miejsca ich upadku zaznaczono kolumnami. Pierwsza kolumna znajduje się w Wiśniczu przy Liceum Technik Plastycznych i pochodzi z roku 1646. Druga kolumna z 1654 roku stoi w Kopalinach obok drogi. Trzecia kolumna ustawiona została w Bochni na Karosku i pochodzi z roku 1762. Czwarta kolumna, pochodząca z 1747 roku, została wzniesiona we wsi Łomna przy drodze do Lipnicy Murowanej.